اختر الایمان کی شاعری اور سماجی توازن

  • بلال سہیل

چکیده

Akhtar ul Iman believed that poetry can play a role for social balance. He reiterated poetry is not a time pass or an action of passing the time, typically in an aimless or unproductive way.  In this perspective Akhtar ul Iman's poetry has been analyzed in this research paper with the help  of  Austrian/ American Social Psychologist Fritz Heider's Social Balance Theory.  Fritz Heider provided a solid base to learn how a social group evolves to the possible balance state. Relations among individuals characterize interactions occur in a social system. One important component among social agents in the relations is sentiment. Sentiments can result a social mitosis defined as the emergence of two groups, disliking exists between the two subgroups within liking agents. The overall sentiments among agents show the balance of a social system. The Heider’s balance theory is one of cognitive consistency theories which  remained popular for decades. This balance theory discussed the relations among individuals based on sentiment, which provided a ground to study poetry. Poetry is an artistic and meaningful expression of sentiments. Akhtar ul Iman’s poems have great significance in this perspective, which spans over a period of sixty years.

مراجع

۱۔ ژاں پال سارتر، “ادیب کی ذمہ داری “ مترجم ، انتظار حسین ، “نیا دور” ،کراچی ، ص ۱۴۔۱۳
۲۔ ڈاکٹر سجاد باقر رضوی ، وضاحتیں ، اظہار سنز ، لاہور، س ن، ص ۹
۳۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ،ایجوکیشنل پبلشنگ ہاؤس ،دہلی،۲۰۰۰ ،ص ۳۹۷
۴۔ ایضاً ، ص ۳۸
۵۔ ایضاً ، ص۳۷
۶۔ علی شریعتی ،" مسئولیت ، فن و ادب اور مذہب کی ذمہ داری " مترجم مظفّر علی سیّد ، نیا دور کراچی،مارچ،اکتوبر ۱۹۸۳ء،ص۲۴۷۔۲۴۶
۷۔ بیدار بخت ، “اخترالایمان سے ایک گفت گو‘‘ ، شب خون، الہ آباد ، جون ۹۸ء ص ۶
۸۔ اخترالایمان ،آ َب جو، نیا ادارہ ، لاہور، ۱۹۵۹ء، ص ۱۰
۹۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ، حوالہ مذکور، ص۵۷
۱۰۔ ایضاً ، ص۸۱
۱۱۔ ایضاً ،ص ۲۸۵
۱۲۔ ایضاً ،ص ۴۱۵
۱۳۔ منیر نیازی، دُشمنوں کے درمیان شام ،کتاب نگر، لکھنؤ،۱۹۷۵ء ، ص۶۷
۱۴۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ،حوالہ مذکور ، ص۳۷۶
۱۵۔ ایضاً،ص ۳۷۸
۱۶۔ ایضاً ،ص ۳۶۲
۱۷۔ ایضاً ، ص ۱ ۴۱
۱۸۔ آفتاب احمد ، "گرداب" ، کتاب لاہور ، اپریل ۴۴ ، ص ۲۹
۱۹۔ عزیز قیسی ، "اخترالایمان" ، ایوان ِ اردو دہلی ، نومبر ۱۹۸۹ء ، ص ۵
۲۰۔ صابر وسیم ، “ اخترالایمان ۔ ایک اہم مشاعر ‘‘، نئی عبارت ، حوالہ مذکور ص ۷۱
۲۱۔ ایضاً ،ص ۲۱۱
۲۲۔ فیض احمد فیض ، نسخہ ہائے وفا،مکتبہ ء کارواں ، لاہور،۱۹۸۵ء،ص۶ ۱۱
۲۳۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ،حوالہ مذکور ، ص۳۵۹
۲۴۔ ایضاً ص ۸۱
۲۵۔ ایضاً ، ص ۴۴۴ ۔ ۴۴۳
۲۶۔ مظفر علی سیّد، عصرِ حاضر میں ادب کا کردار، "صحیفہ" لاہور، جولائی، ستمبر ۱۹۹۰ء، ص۱۱
۲۷۔ انور ظہیر خاں، “ زمین اور ضمیرکے شاعر: اخترالایمان ‘‘ حوالہ مذکور، ص ۹۳
۲۸۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ، حوالہ مذکور ، ص ۲۶۲
۲۹۔ ڈاکٹر محمّد حسن ، دو جدید نظم گو، "سوغات" کراچی ، جدید نظم نمبر ، ۸۔۷، ص ۲۲۹
۳۰۔ باقر مہدی ، منفرد نظم گو ،" نیا دور" کراچی ، ۸،۷ ، ص ۱۴۷
۳۱۔ محمّد حسن عسکری ، ہیئت یا نیرنگ ِ نظر ، مشمولہ مجموعہ ، سنگِ میل پبلی کیشنز ، لاہور ، ۱۹۹۴ء، ص۱۴
۳۲۔ اخترالایمان ، بنت ِلمحات کا پیش لفظ، مشمولہ سروساماں، المُسلم پبلشرز،کراچی ،۱۹۹۲ء، ص ن
۳۳۔ اخترالایمان ، زمین زمین ،حوالہ مذکور ، ص ۲۴
۳۴۔ ٍسلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ،حوالہ مذکور ، ص ۳۴۹
۳۵۔ ایضاً ،ص ۳۵۴
۳۶۔ اخترالایمان ، زمین زمین ، حوالہ مذکور ، ص ۴۶۳۔۴۶۲
۳۷۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ،حوالہ مذکور ، ص ۲۵۸
۳۸۔ وارث علوی ، اخترالایمان کی شاعری کے چند پہلو،" سوغات بنگلور" ، ستمبر ۹۱ء ص ۴۷
۳۹۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ،حوالہ مذکور ،ص ۳۵۲
۴۰۔ سلطانہ ایمان۔بیداربخت (مرتبہ)کلیات ِاختر الایمان ،حوالہ مذکور ، ،ص ۳۲۰۔۳۱۹
۴۱۔ وارث علوی ، “ اختر الایمان کی شاعری کے چند پہلو‘‘ ، حوالہ مذکور، ص ۴۷
۴۲۔ ایضاً ، ص ۴۹
چاپ شده
2021-12-31
نوع مقاله
Research Article