بدھ مت، غالبؔ اور تصور ہست و نیست

  • ڈاکٹر سلیمان
  • عبد العزیز

الملخص

The popularity and influence of Gautama Buddha's thoughts and philosophy are not limited only to his followers but have also reached various fields of knowledge, including creative artists and philosophers who draw inspiration from them. A significant example of this can be found in Urdu literature, particularly in the  work of classic poet Mirza Asadullah Khan Ghalib.

Ghalib was nurtured in a society where the roots of society were connected to Hinduism, Buddhism, Jainism, Islam, and Sikhism. As a sensitive poet, he was influenced by the fundamental intellectual concepts of that society. The purpose of this proposed research is not solely to prove Ghalib as a follower of Buddhism, but to prove that Ghalib's era existed in the presence of those intellectual concepts and that he did not show any inclination to disregard them.

This research merely focusses on   conducting a hermeneutical analysis on the concepts of being and non-being in the works of Ghalib and Buddha.

Gautama Buddha and Ghalib, both perceive existence and nonexistence in terms of dependent origination. In their view, anything that has existence is material, and matter is inherently impermanent and transient. The absence of nonexistence is necessary for existence. They both question the true nature of external entities.Ghalib and Gautama Buddha both adhere to the perpetual cycle of existence and nonexistence.

Both Ghalib and Gautama Buddha are fully acquainted with philosophical theories such as being in the world, being for itself, being in itself, emptiness, nothingness, pure being, and nihilism.

المراجع

۱۔ اکبر لغاری، فلسفے کی مختصر تاریخ (فیصل آباد: مثال پبلشرز، ۲۰۰۸ء) ، ص ۱۹۹۔
۲۔ شیو موہن لعل ماتھر، ہندی فلسفہ کے عام اصول (نئی دہلی: ترقی اردو بیورو، ۲۰۰۰ء) ، ص ۱۵۔
۳۔ اکبر لغاری، فلسفے کی مختصر تاریخ، ص ۲۰۷۔
۴۔ شیو موہن لعل ماتھر، ہندی فلسفہ کے عام اصول، ص ۱۱۶۔
۵۔ ڈاکٹر اسری ارشد، جاتک (پٹنہ: پاکیزہ آفیسٹ، ۲۰۰۳ء) ،ص ۱۷۔
۶۔ رمیش چوپڑا (Ramesh Chopra)، Encyclopedic Dictionary of Religions(دہلی: ایشیا بکس، ۲۰۰۵ء)،ص ۱۴۲۔
۷۔ ڈاکٹر محمد حفیظ سید، گوتم بدھ: سوانح حیات و تعلیمات(دہلی: انجمن ترقی اردو ہند، ۱۹۴۲ء) ، ص ۱۳۳۔
۸۔ شیو موہن لعل ماتھر، ہندی فلسفہ کےعام اصول، ص ۱۱۸۔
۹۔ ول بنگھم، ڈگلس برنہام، فلسفہ اور فلسفی ، مترجمہ: طاہر منصور فاروقی( لاہور: تخلیقات ۲۰۱۷ء)،ص۳۰۔
۱۰۔ محمد عاصم بٹ، دانش مشرق (لاہور: دستاویز مطبوعات، ۲۰۱۶ء) ، ص ۳۵۔
۱۱۔ اردو لغت تاریخی اصول پر، جلد:۲۲ (کراچی: اردو لغت بورد، ۲۰۱۰ء) ، ص ۹۔
۱۲۔ ڈاکٹر خضر یاسین، ملا صدرا کا تصور وجود ( لاہور: کتاب محل، ۲۰۱۷ء)،ص ۴۵۔
۱۳۔ پروفیسر احسان اشرف، وجودیت کا فلسفہ( پٹنہ: نیو کوالٹی آفیسٹ، ۲۰۱۰ء)، ص ۱۶۔
۱۴۔ ایضاً،ص ۴۶۔
۱۵۔ جاوید نواز، یونانی فلسفہ (لاہور: نگارشات، ۱۹۹۸ء)،ص ۲۱۳۔
۱۶۔ ڈاکٹر خضر یاسین، ملا صدرا کا تصور وجود، ص ۲۹۔
۱۷۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ،کلیات غالبؔ (فارسی) ، جلد اول، مرتبہ: ڈاکٹر سید تقی عابدی (نئی دہلی: غالب انسٹی ٹیوٹ، ۲۰۰۸ء)، ص ۲۲۵۔
۱۸۔ ٹھیک ناٹ ہن (Thick Nhat Hanh)،The History of the Buddha’s Teaching(لندن: ایبری پریس، ۱۹۹۹ء)،ص ۴۱۰۔
۱۹۔ گوپی چند نارنگ، غالبؔ: معنی آفرینی، جدلیاتی وضع، شو نیتا اور شعریات (لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، ۲۰۱۳ء)،ص ۹۰۔
۲۰۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، کلیات غالب ؔ(فارسی) ،ص ۴۸۸۔
۲۱۔ ایضاً،ص ۲۱۷۔
۲۲۔ ڈاکٹر ایس رادھا کرشنن، گوتم بدھ، مشمولہ: آج کل ،بدھ نمبر، (دہلی: یونائیڈڈ پریس، نومبر ۱۹۵۶ء)،ص ۴۔
۲۳۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، کلیات غالب (فارسی)،ص ۴۹۵۔
۲۴۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، مرتبہ: کالی داس گپتا رضا (کراچی: انجمن ترقی اردو، ۲۰۱۲ء)،ص ۲۸۳۔
۲۵۔ ایضاً،ص ۲۹۸۔
۲۶۔ سید حسین نصر، تین مسلمان فیلسوف، مترجمہ: پروفیسر محمد منور(لاہور: ادارہ ثقافت اسلامیہ، ۲۰۱۱ء)،ص ۴۶۔
۲۷۔ گوپی چند نارنگ، غالبؔ: معنی آفرینی، جدلیاتی وضع: شونیتا اور شعریات،ص۹۰۔
۲۸۔ ایضاً،ص ۸۹۔۹۰۔
۲۹۔ ایضاً،ص ۹۲۔
۳۰۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، ص ۲۹۴۔
۳۱۔ ایضاً،ص ۳۶۴۔
۳۲۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ(فارسی)،ص ۲۸۰۔
۳۳۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، ص ۲۹۴۔
۳۴۔ ایس ٹی ایلمو ناومن، جے آر (ST. Elmo Wauman, JR)،Dictionary of Asian Philosophies(لندن: وتلج اینڈ کیگان پاول، ۱۹۷۸ء)،ص ۳۱۔
۳۵۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ (فارسی)،ص ۳۵۸۔
۳۶۔ مرزا اسداللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ،ص ۳۰۰۔
۳۷۔ ایضاً،ص ۲۸۶۔
۳۸۔ مرزا سد اللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ(فارسی) ،ص ۵۵۳۔
۳۹۔ گوپی چند نارنگ، غالبؔ: معنی آفرینی، جدلیاتی وضع، شو نیتا اور شعریات، ص ۹۸۔
۴۰۔ مرزا اسداللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، ص ۱۶۸۔
۴۱۔ ایضاً،س ۲۹۴۔
۴۲۔ ایس ٹی ایلمو ناومن، جے آر (ST. Elmo Wauman, JR)،Dictionary of Asian Philosophies،ص ۳۳۔
۴۳۔ والپول راہول(Walpola Rahula)،What the Buddha Taught(نیو یارک، گروو پریس، ۱۹۷۴ء)ص ۲۶۔
۴۴۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ (فارسی)، ص ۳۰۲۔
۴۵۔ میکش اکبر آبادی، بدھ مت کا سلوک، مشمولہ: آج کل (بدھ نمبر) ،ص ۴۲۔
۴۶۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، ص ۳۳۔
۴۷۔ گوپی چند نارنگ،غالبؔ: معنی آفرینی، جدلیاتی وضع ، شونیتا اور شعریات، ص ۹۱، ۹۲۔
۴۸۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ(فارسی) ،ص ۲۸۲۔
۴۹۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ،ص ۲۵۰۔
۵۰۔ ایضاً،ص ۲۶۹۔
۵۱۔ پروفیسر احسان اشرف ، وجودیت کا فلسفہ (پٹنہ: نیو کوالٹی آفسٹ، ۲۰۱۰ء) ، ص ۴۶۔
۵۲۔ گوتم بدھ، دھمپد، مترجمہ: عثمان شاہ ابن امین (لاہور: ادارہ تحقیقات، ۲۰۱۹ء)،ص ۱۵۴۔
۵۳۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، ص ۳۲۹۔
۵۴۔ ڈاکٹر امحمد امین، وجودیت اور تصوف (اسلام آباد: نیشنل بک فاؤنڈیشن، ۲۰۱۹ء)،ص ۳۰
۵۵۔ والپول راہول ،(Walpola Rahula) What Buddha Taught،ص ۱۹۔
۵۶۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، ص ۳۳۶۔
۵۷۔ گوتم بدھ، دھمپد، مترجمہ: عثمان شاہ ابن امین، ص ۱۳۷۔
۵۸۔ مرزا اسداللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ، ص ۲۸۴
۵۹۔ ایضاً،ص ۳۴۷۔
۶۰۔ ایضاً،ص ۲۹۸۔
۶۱۔ ڈاکٹر محمد امین، وجودیت او رتصوف، ص ۳۱۔
۶۲۔ ایضاً،ص ۳۱۔
۶۳۔ مرزا اسداللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ (فارسی)،ص ۵۵۴۔
۶۴۔ پروفیسر احسان اشرف ، وجودیت کا فلسفہ، ص ۱۸۔
۶۵۔ مرزا اسداللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ(فارسی)،ص ۴۸۳۔
۶۶۔ ایضاً،س ۳۸۳۔
۶۷۔ پروفیسر احسان اشرف ، وجودیت کا فلسفہ، ص ۵۱۔
۶۸۔ مرزا اسداللہ خان غالبؔ، کلیات غالبؔ (فارسی)،ص ۳۴۷۔
۶۹۔ مرزا اسد اللہ خان غالبؔ، دیوان غالبؔ،ص ۲۶۵۔
۷۰۔ ایضاً،ص ۳۲۷۔
منشور
2023-12-30
القسم
Research Article