اردومیں فطرت کےتصورات

  • اورنگ زیب نیازی
Keywords: platform of Anjuman e punjab

Abstract

The cocepts of nature in urdu literature has gone through various changes.In 19th century,the discussion on this topic started with religious thoughts of Sir Sayyed Ahmwd Khan abd colonial modenity.The nature of thids dialogue was purly philosophical.Maulana Hali and Muhammad Hussain Azad tried to integerate it in the realm of literature from the platform of Anjuman e punjab.Anjuman e punjab focused on a different kind of natural poetry but the concept of natural poetry was infact a part of colonial project which had specific goals.Imdam Imam Asar ,a contemporary critic of Hali and Azad firstly introduced the nature as a literary subject.Later urdu critics kept in view literary aspect of nature.In the post industrial era a new concept of nature has been created by New Capitalism for its own interests.No formal dialogue has yet started on this in urdu.thiis article present a study of concepts of nature in urdu from 19th century to 21st century with the help of examples and quotations of eminent urdu critics and scholors.

References

۱۔ سرسید احمد خان،مقالات سرسید،جلد پانزدہم،مرتبہ:مولانا اسماعیل پانی پتی،لاہور:مجلس ترقیء ادب،دسمبر ۱۹۶۳ء(طبع اول)،ص ۱۴۸
۲۔ ایضاََ،ص۵۲
۳۔ سر سید احمد خان،مقالات سرسید،جلد سوم مرتبہ:مولانا محمداسماعیل پانی پتی،لاہور:مجلس ترقیء ادب،دسمبر ۱۹۸۴ء(طبع دوم)،ص۱۶۔۲۲
۴۔ برٹرینڈرسل،فلسفہء مغرب کی تاریخ(مترجمہ:پروفیسر محمد بشیر)،اسلام آباد:پورب اکیڈمی،۲۰۱۰ء،ص ۳۱۶
۵۔ سر سید احمد خان،مقالات سرسید،جلد پنجم،مرتبہ:مولانا محمداسماعیل پانی پتی،لاہور:مجلس ترقیء ادب،اپریل ۱۹۹۰ء(طبع دوم)،ص۸۲۔۸۶
۶۔ سر سید احمد خان،مسافر ان لندن ،مرتبہ:اصغر عباس،علی گڑھ،ایجوکیشنل بک ہاؤس،۲۰۰۹ء،ص۵۹
۷۔ ڈاکٹرناصر عباس نیر،اردو ادب کی تشکیل جدید،کراچی:اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس،۲۰۱۶ء، ص۱۴۶
۸۔ کورلس لیمونٹ،The Philosophy of Humanism ،نیویارک:ایمہرسٹ،۱۹۹۷ء،(طبع ہشتم)،ص۱۳۔۱۵
۹۔ سر سید احمد خان،مقالات سرسید،جلد پنجم،ص ۱۴۵۔۱۴۶
۱۰۔ سر سید احمد خان،مقالات سرسید،جلد سوم،ص۲۵
۱۱۔ سر سید احمد خان،مقالات سرسید،جلد پنجم،ص ۲۵۶
۱۲۔ ڈاکٹرناصر عباس نیر،مابعد نو آبادیات:اردو کے تناظر میں،کراچی:اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس،۲۰۱۳ء،ص۳۰۔۳۱
۱۳۔ ڈاکٹر وحید قریشی،(حالی کی تنقید) مقدمہ شعرو شاعری،دہلی:ایجوکیشنل بک ہاؤس،۱۹۷۷ء،ص۸۸
۱۴۔ مولانا الطاف حسین حالی،مقدمہ ء شعرو شاعری،مرتبہ:ڈاکٹر وحید قریشی،دہلی:ایجوکیشنل بک ہاؤس،۱۹۷۷ء،ص۲۰۷
۱۵۔ مولانا الطاف حسین حالی،کلیات نثر حالی ،جلد اول(مرتبہ: مولانا محمد اسماعیل پانی پتی)،لاہور:مجلس ترقیء ادب،۱۹۶۸ء،ص۳۷۹
۱۶۔ محسن الملک،نیچر و لاء آف نیچر،لاہور:نولکشور سٹیم پریس،س۔ن،ص ۳۲۔۳۳
۱۷۔ مولانا الطاف حسین حالی،مقدمہ ء شعرو شاعری،ص۱۶۶
۱۸۔ ایضاََ،ص۲۲۴
۱۹۔ پروفیسر ممتاز حسین،حالی کے شعری نظریات:ایک تنقیدی مطالعہ،کراچی: سعد پبلی کیشنز،۱۹۸۸ء،ص ۲۱۶
۲۰۔ مولانا الطاف حسین حالی(مکتوب بنام مولانا ظفر علی خان ،۱۱؍مارچ ۱۹۰۵ء) ،مکاتیب حالی،مرتبہ:مولانا محمداسماعیل پانی پتی،لاہور:اردو مرکز،۱۹۵۰ء،ص ۶۲
۲۱۔ ڈاکٹر اصغر عباس،سرسید اور محمد حسین آزاد:روابط اور اثرات مشمولہ آزاد صدی مقالات،مرتبین:تحسین فراقی و ناصر عباس نیر،لاہور:شعبہ ء اردو،اوری اینٹل کالج،پنجاب یونیورسٹی،۲۰۱۰ء،ص ۱۴۳
۲۲۔ پروفیسر فتح محمد ملک،محمد حسین کا طرز احساس مشمولہ نقد آزاد،مرتبہ:ڈاکٹر سعادت سعید،لاہور؛شعبہ ء اردو،جی سی یو نیورسٹی،۲۰۱۰ء،ص۱۴۴
۲۳۔ ڈاکٹر تبسم کاشمیری،آزاد:انجمن پنجاب اور جدیدیت مشمولہ آزاد صدی مقالات،ص۹۲
۲۴۔ مولانا محمد حسین آزاد،مقالات محمد حسین آزاد،جلد اول،مرتبہ:آغامحمد باقر،لاہور:مجلس ترقیء ادب،۱۹۶۶ء،ص۲۰۱
۲۵۔ ایضاََ،ص۱۹۶
۲۶۔ ڈاکٹرناصر عباس نیر،مابعد نو آبادیات:اردو کے تناظر میں،ص۱۷۷۔۱۷۸
۲۷۔ ڈاکٹر محمد صادق،سخن دان فارس(پیش لفظ)،لاہور:مجلس ترقیء ادب،۱۹۹۰ء،ص ۱
۲۸۔ محمد حسین آزاد،سخن دان فارس،لاہور:مجلس ترقیء ادب،۱۹۹۰ء،ص۲۹۵۔۲۹۶
۲۹۔ امداد امام اثر،کاشف الحقائق مرتبہ:وہاب اشرفی،نئی دہلی:ترقی اردو بیورو،۱۹۸۲ء(طبع اول)،ص ۲۶۰
۳۰۔ ایضاََ،ص ۵۱
۳۱۔ ایضاََ،ص۷۷
۳۲۔ برٹرینڈرسل،فلسفہء مغرب کی تاریخ(مترجمہ:پروفیسر محمد بشیر)،ص۶۴۸
۳۳۔ امداد امام اثر،کاشف الحقائق ،ص ۸۰
۳۴۔ ایضاََ،ص۸۲۔۸۳
۳۵۔ ایضاََ،ص۳۵
۳۶۔ برٹرینڈرسل،فلسفہء مغرب کی تاریخ(مترجمہ:پروفیسر محمد بشیر)،ص۶۴۶
۳۷۔ امداد امام اثر،کاشف الحقائق ،ص ۵۷۔۵۸
۳۸۔ ایضاََ،ص ۶۹۳
۳۹۔ مولوی ذکاء اللہ،نیچر(آفرینش الٰہی)مطبوعہ ماہنامہ ادیب،آگرہ:جلد۱،شمارہ ۱،جنوری ۱۸۹۹ء،ص ۱۱
۴۰۔ رینے ویلک بحوالہ ڈاکٹر محمد خان اشرف،اردو تنقید کا رومانوی دبستان،لاہور:اقبال اکیڈمی ،۱۹۹۶ء،ص ۶۵۔۶۶
۴۱۔ ڈاکٹر وزیر آغا،نئے تناظر،الٰہ آباد:رائٹرس گلڈ،۱۹۷۹ء،ص ۵۶
۴۲۔ کنفیوشس،بحوالہ سلیم احمد،مضامین سلیم احمد،مرتب:جمال پانی پتی،اسلام آباد:اکادمی بازیافت،۲۰۰۹ء،ص۱۰۱
۴۳۔ پروفیسر ممتاز حسین،حالی کے شعری نظریات:ایک تنقیدی مطالعہ،ص ۱۶۷۔۱۶۸
۴۴۔ کورلس لیمونٹ،The Philosophy of Humanism ،ص۱۳۔۱۴
۴۵۔ میکسم گورکی بحوالہ محمد حسن عسکری،انسان اور آدمی مشمولہ مجموعہ محمد حسن عسکری،لاہور:سنگ میل پبلی کیشنز،۲۰۰۸ء،ص ۹۸
۴۶۔ محمد حسن عسکری،انسان اور آدمی مشمولہ مجموعہ محمد حسن عسکری،لاہور:سنگ میل پبلی کیشنز،۲۰۰۸ء،ص ۹۹۔۱۰۰
۴۷۔ ایضاََ،ص ۴۸
۴۸۔ محمد حسن عسکری،جھلکیاں مشمولہ مجموعہ محمد حسن عسکری،ص۱۰۵۳
۴۹۔ سلیم احمد، کسری آدمی مشمولہ مضامین سلیم احمد،مرتب:جمال پانی پتی،اسلام آباد:اکادمی بازیافت،۲۰۰۹ء،ص۱۴۲
۵۰۔ ایضاََ،ص۵۰
۵۱۔ ایضاََ،ص۶۰
۵۲۔ انتظار حسین،علامتوں کا زوال،نئی دہلی:مکتبہ جامعہ،۲۰۱۱ء،ص۸۔۹
۵۳۔ ایضاََ،ص۱۱
۵۴۔ ایضاََ،ص۵۳
۵۵۔ ڈاکٹر وزیر آغا،اردو شاعری کا مزاج،نئی دہلی:سیمانت پرکاشن،۱۹۹۱ء،ص۱۷۱
۵۶۔ ایضاََ،ص۱۷۶
۵۷۔ ڈاکٹر وزیر آغا،نظم جدید کی کروٹیں،لاہور:سنگت پبلشرز،۲۰۰۷ء،ص۶۷
۵۸۔ ڈاکٹر گوپی چند نارنگ،اردو غزل اور ہندوستانی ذہن و تہذیب،نئی دہلی:قومی کونسل برائے فروغ اردو،ص۳۱
Published
2021-06-30
Section
Research Article